Sumi-E monoxrom tuş sənəti

Yaponiyada Sumi-e kimi tanınan Yapon mürəkkəb boyası Yapon mədəniyyətini və estetikasını təsvir edir. Yapon dilində “sumi” “qara mürəkkəb”, “e” isə “rəsm” deməkdir. Sumi-e ağ fonda qara mürəkkəblə çəkilən minimalist rəsm sənətini təmsil edir. Rəssam fırça ilə ənənəvi akvarel rəsmlərinə bənzəyən rəsm yaradır. Qaranlıq və işıq arasındakı harmoniya insanların həyatda axtarmalı olduğu tarazlığı və sadəliyi əks etdirir.

Bu rəsm üslubu Çində hökm sürən Tan sülaləsi dövründə ortaya çıxdı. Sumi-e sadə görünə bilər, lakin simvolizmlə zəngindir. Çinlilər hər şeyin bir-biri ilə əlaqəli olduğuna və bir dünyanın yaradılmasına töhfə verdiyinə inanaraq həyata vahid bir baxışa sahib idilər. Tək, qəsdən vuruşlar yaratmaq üçün fırçanın istifadəsi Hind Buddizmi və Çin Taounun birləşməsindən ibarət olan Zen Buddizminin fəlsəfəsindən birbaşa təsirləndi. Çinlilər ağ kağızı kainatı, qara mürəkkəbi isə həyatın mahiyyətini təmsili olaraq görürdülər. Təqdimat baxımından sadə olan mürəkkəb rəsmləri yaratmaqla, rəssamlar öz dünyalarını real şəkildə ifadə edilmiş gözəllik və zərifliklə təsvir edə bilərdilər.

XII əsrdə Yaponiyaya daxil olması ilə başlayan səkkiz yüz illik tarixi boyunca Zen Buddizmi yapon həyatına müxtəlif yollarla təsir göstərmişdir. Bu təsirlərdən biri də sumi-e rəsm üslubudur. Bu rəsm üsulu Yaponiyaya Çindən Zen ilə birlikdə gəldikdən sonra və sürətlə uğur qazanan texnikadır. Bunun səbəbi bu rəsm metodunun reallığı, saf və aydın şəkildə ifadə etməsidir. Rəngarənglik, əlavə dekorasiyalar əsəri gücləndirmək yerinə onun əsl mahiyyətini gizlədir. Necə ki, Zen-də bir neçə saatlıq meditasiyanın mənasını ifadə etmək üçün bir neçə söz kifayətdir, sumi-e-də sadə ağ kağız vərəqinə fırça ilə çəkilmiş bir neçə qara mürəkkəb boya ən mürəkkəb modeli təmsil edə bilər.

Sumi-e rəsmləri monoxromatikdir, çünki onlar yalnız qara mürəkkəbdən istifadə edirlər. Bozun müxtəlif çalarları ağ kağız üzərində su və mürəkkəbin ayrılması ilə əldə edilir. Rəngə olan bu minimalist yanaşma, Çinin Tao inanc sistemindən qaynaqlanan Yapon mürəkkəb rəsmlərinin fəlsəfəsini daha da nümayiş etdirir. Kağızı (washi), boyaları (sıxılmış kömür çubuğu və gansai), fırçası (fude) ilə fərqli estetikaya malik olan sumi-edə əsas olan görünənləri eyni ilə təsvir etmək deyil, görünməyənləri tutmaqdır. Bir sözlə, sumi-e ruhun rəsmdə əks olunmasına əsaslanır.

Sumi-e rəsm sənədinin kağızları daha çox nazik materialdan olurdu. Bunun səbəbi isə rəssamı tez bir zamanda ilhamını kağıza köçürməyə məcbur etməkdir. Fırça kağızın bir yerində dayansa, kağız oradan qoparılacaq. Xətlər mümkün qədər az olmalı və mümkün qədər tez çəkilməlidir, lakin yalnız tamamilə zəruri olanlar göstərilməlidir. Kağızın quruluşu uzun müddət düşünməyə, silməyə və yenidən cızmağa, sətirlərin üstündən keçməyə, yenidən formaya salmağa, dəyişdirməyə, ona yeni forma verməyə, əlavə etməyə imkan vermir. Rəssam öz bədii ilhamını zamanın ştrixində, səmimi və dəqiq şəkildə ortaya qoymağı bacarmalıdır. Hər bir fırça vuruşu üçün istifadə olunan təzyiq də rəsmin verdiyi canlılıq və ruhda mühüm rol oynayır. Tək fırça vuruşunun uzunluğu boyunca təzyiqi dəyişdirərək, rəssamlar mövzunun mahiyyətini tutmaq üçün unikal axıcılıq hissi əldə edə bilərlər. Bu üsullar və bir çox digər sumi-e boyama üsulları vasitəsilə mürəkkəb çubuğundan və mürəkkəb daşından əldə edilən qara mürəkkəb gümüşü boz rəngdən qaranın dərin çalarlarına qədər dəyişə bilər.

Rəssamlar həmçinin daha çox enerji və dinamizm hissi yaratmaq üçün əsas qara mürəkkəb rəsmlərinə rəng əlavə etməyi seçə bilərlər. Qara mürəkkəblə olduğu kimi, rəngli mürəkkəblər də bitkilər, tozlu jade, azurit, ağ mirvarilər və digər minerallar kimi təbii mənbələrdən hazırlanır. Bundan əlavə, sumi-e rəsmlərinin digər ayrılmaz hissəsi rəssamın adıdır ki, bu da tez-tez qırmızı möhür şəklində gəlir. Rəssamın üstünlüklərindən asılı olaraq, onun inanclarını və ya mənşə şəhərini təmsil etmək üçün son rəsmə başqa möhürlər də əlavə edilə bilər.

Sumi-e rəssamlığını öyrənərkən, dörd bitkinin öyrənilməsi əsas xətləri, dörd nəcib bitkiləri öyrənmək üçün istifadə olunur:

Orxideya
Bambuk
Xrizantema
Gavalı ağacıMəsələn, bambuk əbədi dostluq və uzunömürlülük deməkdir. Bambuk gücə əsaslanan elastikliyi təmsil edir. Bu, bambuk sevən, həyat hadisələri ilə üzləşən, dəyişikliklərə qarşı mübarizə aparmayan, əksinə, onunla axan və ona uyğunlaşan insanı gücləndirən çevik daxili münasibəti xatırladır.

Bu cür davranan insan “həmişəyaşıl”dır, həyatın fəsilləri və fazaları dəyişdikdə belə, onlar özünü dərk edir və balanslı qalır.

Orxideya, bambuk, gavalı və xrizantema insanın dörd fəslinin və dörd yaşının “Ki” və ya həyati enerjisini təmsil edir və “Dörd cənab” hesab olunur.